Το σχέδιο και ο στόχος
Η Αράχωβα είναι σήμερα ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα μέρη της πατρίδας μας, καθώς προσελκύει χιλιάδες επισκεπτών καθ’ όλο το διάστημα του έτους, οι οποίοι φτάνουν ως εδώ είτε για να επιδοθούν σε χειμερινές δραστηριότητες στο μεγάλο χιονοδρομικό κέντρο του Παρνασσού, είτε για να επισκεφθούν τον φημισμένο αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο των Δελφών. Η ίδια όμως διαθέτει και πλούσιο λαϊκό πολιτισμό που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων, η διάσωση και ανάδειξη του οποίου μέσα από ένα σύγχρονο Λαογραφικό Μουσείο είναι ο στόχος του παρόντος εγχειρήματος.
Είναι άλλωστε σαφές ότι η σύσταση και λειτουργία ενός Λαογραφικού Μουσείου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάσωση των στοιχείων του παραδοσιακού τρόπου ζωής, του λαϊκού μας δηλαδή πολιτισμού, όπως αυτός εξελίχθηκε ως τις μέρες μας, συνεχίζοντας σε πολλές περιπτώσεις αρχαιότατες πρακτικές. Για το λόγο αυτό ένα Λαογραφικό Μουσείο αποτελεί έναν αυτούσιο πυρήνα πολιτισμού, λειτουργώντας συμπληρωματικά ως προς τα Αρχαιολογικά Μουσεία μιας περιοχής, καθώς παρουσιάζει τον τελευταίο κρίκο στην αλυσίδα της εξέλιξης του υλικού πολιτισμού. Με τον τρόπο αυτό παρέχει πολύτιμα στοιχεία για την κατανόηση και ερμηνεία των υλικών καταλοίπων και του πολιτισμού όχι μόνο των πρόσφατων χρόνων, αλλά και εκείνου της αρχαιότητας.
Είναι επίσης γνωστό ότι μεγάλο μέρος του λαϊκού πολιτισμού της Αράχωβας αφορά την υφαντική τέχνη, η μακρά παράδοση της οποίας στον ελλαδικό χώρο διατηρήθηκε αναλλοίωτη και κατ’ άριστο τρόπο στην υφαντική παραγωγή του τόπου μας. Έτσι, στην προκειμένη περίπτωση, η δημιουργία στην Αράχωβα ενός Λαογραφικού Μουσείου, με ιδιαίτερη ωστόσο έμφαση στην υφαντική τέχνη, έχει ιδιαίτερη σημασία για την ανάδειξη και παρουσίαση στη διαχρονική της εξέλιξη μιας από τις αρχαιότερες οικοτεχνικές δραστηριότητες του ανθρώπου, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εξέλιξη της ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας στον πλανήτη. Και αυτό γιατί η Αράχωβα αποτελεί έναν από τους κατ’ εξοχήν τόπους όπου η υφαντική τέχνη άνθησε και παρήγε θαυμαστά δημιουργήματα, βασισμένη πάντοτε στις αρχέγονες πρακτικές που ανιχνεύονται στον ελλαδικό χώρο ήδη από την 7η χιλιετία π.Χ.
Στόχος λοιπόν είναι η οργάνωση και λειτουργία, στο χώρο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου Αράχωβας, το οποίο έχει πλήρως ανακαινιστεί και εφοδιαστεί με σύγχρονες υποδομές για το σκοπό αυτό, Λαογραφικού Μουσείου και Κέντρου Υφαντικής Τέχνης πανελλαδικής εμβέλειας, όπου θα προβληθεί η ιδιότυπη χειροτεχνία (υφαντική και κεντητική τέχνη) της Αράχωβας, την οποία έχουν αξιολογήσει και περιγράψει κορυφαίες λαογράφοι του περασμένου αιώνα, όπως η Εύα Σικελιανού και η Αγγελική Χατζημιχάλη. Με τις συλλογές αντικειμένων και αρχειακού υλικού, αλλά και με τα ποικίλα εκπαιδευτικά του προγράμματα, το Λαογραφικό Μουσείο Αράχωβας πρόκειται να αποτελέσει έναν ζωντανό μουσειακό, ερευνητικό και εκπαιδευτικό οργανισμό, αφιερωμένο στην έρευνα, τη διάσωση και την προβολή του παραδοσιακού πολιτισμού της περιοχής. Τούτο, άλλωστε, αποτελεί όνειρο δεκαετιών, που από πολλά χρόνια πυροδότησε την προσπάθεια για τη συλλογή λαογραφικού υλικού από πολλούς συντοπίτες μας, αλλά και το Λαογραφικό Όμιλο της πόλης μας.
Στον σχεδιασμό του Λαογραφικού Μουσείου εντάσσονται επίσης τα Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών που λειτουργούν ήδη σε αυτό και στα οποία διδάσκονται οι παραδοσιακές τέχνες του τόπου μας από παλαιούς και πεπειραμένους τεχνίτες. Στόχος είναι αφενός να διασωθούν τα παραδοσιακά επαγγέλματα και αφετέρου να δοθεί στην περιοχή η ώθηση για μια νέα οικονομική ανάπτυξη, βασισμένη στον παραδοσιακό μας πολιτισμό, δίνοντας έτσι μια προοπτική που ξεφεύγει από το τυπικό - κοινότυπο στήσιμο ενός συμβατικού Μουσείου.
Ο πυρήνας του πολιτιστικού αυτού κυττάρου, τον οποίο αποτελούν το Λαογραφικό Μουσείο και τα Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών και Επαγγελμάτων, πρόκειται να στεγαστεί στο παλαιό Δημοτικό Σχολείο της Αράχωβας, ένα πανέμορφο νεοκλασικό κτήριο που κατασκευάστηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα με δωρεά του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Γύρω από τον πυρήνα αυτό προβλέπεται, ωστόσο, να αναπτυχθούν και άλλες συγγενείς δραστηριότητες σε ήδη διαθέσιμους χώρους:
1) Αρχικά είναι οι θολωτές κατασκευές («Καμάρες») κάτω από τη σύγχρονη γέφυρα, οι οποίες βρίσκονται πάνω στο δρόμο που οδηγεί στην παλιά, αναλλοίωτη και ανεξερεύνητη πόλη της Αράχωβας και τις δυο ιστορικές της εκκλησίες, τον Άϊ Γιάννη και τον «Ευαγγελιστή». Ορισμένες από τις θολωτές αυτές κατασκευές πρόκειται κατ’ άριστο τρόπο να λειτουργήσουν ως εργαστήρια τεχνών που απαιτούν ιδιαίτερο χώρο (επεξεργασία πέτρας, σιδηρουργία, τυροκομική, κηροπλαστική), αλλά και ως εκθετήρια των εργαστηρίων και πωλητήρια των παραγόμενων σε αυτά χειροτεχνημάτων και των άλλων παραδοσιακών προϊόντων. Ταυτόχρονα όμως θα χρησιμεύσουν και ως χώροι έκθεσης των παραδοσιακών επαγγελμάτων, στεγάζοντας ογκώδη γεωργικά εργαλεία και συλλογές από εργαλεία διαφόρων επαγγελμάτων.
2) Για την πραγματοποίηση συνεδρίων και επιστημονικών συναντήσεων, λειτουργία που πρέπει απαραιτήτως να πληροί ένα σύγχρονο Μουσείο, προσφέρεται η ανακαινισμένη αμφιθεατρική αίθουσα στη βόρεια πλευρά του κεντρικού κτηρίου, η οποία διαθέτει όλη την τεχνική υποδομή για το σκοπό αυτό.
3) Τέλος, το ανακαινισμένο κυλικείο στην αυλή του Μουσείου, ακριβώς στην πρόσβαση για τον πύργο της Ώρας, που προσελκύει πλήθος επισκεπτών, βρίσκεται σε ιδανική θέση για τη δημιουργία café, όπως ακριβώς συμβαίνει σε όλα τα σύγχρονα Μουσεία παγκοσμίως.
Με βάση τα ανωτέρω, στην Αράχωβα έχει ήδη ξεκινήσει μία πρωτοποριακή προσπάθεια, με την εθελοντική και συγκινητική συμμετοχή κατοίκων, τοπικών φορέων και συλλόγων, με σκοπό διασωθεί και να αναδειχθεί ο λαϊκός πολιτισμός της. Για το σκοπό αυτό μεγάλος αριθμός κατοίκων της έχει επιστρατευθεί σε εθελοντική βάση, είτε καταγράφοντας το λαογραφικό υλικό που βρίσκεται φυλαγμένο στα σπίτια, είτε μετέχοντας ως διδάσκοντες ή διδασκόμενοι στα Εργαστήρια του Μουσείου, υπό την επίβλεψη και τις οδηγίες του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Η αγάπη των Αραχωβιτών για τον τόπο τους και η πρόθυμη ανταπόκρισή τους στο κάλεσμα για συμμετοχή στην όλη προσπάθεια, σε συνδυασμό με την επιστημονική γνώση και τεχνογνωσία των επιστημόνων του Κέντρου Λαογραφίας, το οποίο έχει αναλάβει την έρευνα και τεκμηρίωση του παραδοσιακού πολιτισμού της πόλης μας, καθώς και την οργάνωση του Λαογραφικού της Μουσείου, πιστεύουμε πως εγγυώνται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.