Ο κύριος πυλώνας στον οποίο στηρίζεται η προσπάθεια για τη σύσταση και λειτουργία του Λαογραφικού Μουσείου της Αράχωβας είναι η καταγραφή του λαογραφικού υλικού της πόλης μας. Τούτο αποτελεί απαραίτητη ενέργεια που αποσκοπεί στην πληρέστερη δυνατή μελέτη του παραδοσιακού πολιτισμού της Αράχωβας, αλλά και προϋπόθεση για την οργάνωση του Λαογραφικού της Μουσείου, καθώς παράλληλα στοχεύει στον εντοπισμό και τη συλλογή των αντικειμένων μουσειακής αξίας που θα το εμπλουτίσουν. Το εγχείρημα της καταγραφής όλου του λαογραφικού υλικού που, παραδιδόμενο από γενιά σε γενιά, σώζεται ως τις μέρες μας και φυλάσσεται στα σπίτια των κατοίκων της Αράχωβας, βρίσκεται υπό την επίβλεψη και τις οδηγίες του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και είναι ήδη σε εξέλιξη με σημαντικά μέχρι στιγμής αποτελέσματα.

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, επιδιώκεται να καταγραφεί κάθε αντικείμενο που σχετίζεται με τον παραδοσιακό πολιτισμό του τόπου μας. Σκοπός είναι η δημιουργία μιας πλήρους και άριστα τεκμηριωμένης βάσης δεδομένων, στην οποία θα είναι καταγεγραμμένος όλος ο πολιτιστικός μας πλούτος, γεγονός που θα τον διασώσει από την αφάνεια και τη φθορά, αλλά και θα τον αναδείξει, κάνοντάς τον γνωστό στο παγκόσμιο κοινό. Στη βάση αυτή θα έχουν πρόσβαση μελλοντικοί μελετητές, ενώ η επεξεργασία της θα βοηθήσει τους ερευνητές του Κέντρου Λαογραφίας στην εκπόνηση της μουσειολογικής μελέτης για την έκθεση του Μουσείου, αλλά και στην επιλογή των αντικειμένων που θα χρησιμοποιηθούν σε αυτή.

Για την καταγραφή του λαογραφικού υλικού η Αράχωβα χωρίστηκε σε 19 τομείς και συγκροτήθηκαν ισάριθμα συνεργείααπόεθελοντές συμπολίτες μας -καταγραφείς, αποτελούμενα από δύο έως τρείς καταγραφείς το καθένα. Συνολικά τη στιγμή αυτή δραστηριοποιούνται στην Αράχωβα 50 καταγραφείς, έχοντας ήδη σημειώσει σημαντική πρόοδο. Πρόκειται ουσιαστικά για μια πρωτοποριακή προσπάθεια που αναμένεται να αποτελέσει πρότυπο για αντίστοιχες προσπάθειες και σε άλλα μέρη, καθώς είναι η πρώτη φορά που οι κάτοικοι ενός τόπου επιστρατεύονται για την εμπεριστατωμένη καταγραφή και διάσωση του λαϊκού πολιτισμού τους.

Για την ενημέρωση των καταγραφέων έχουν ήδη πραγματοποιηθεί τρία ειδικά σεμινάρια (10 Δεκεμβρίου 2011, 19 Φεβρουαρίου 2012, 4 Απριλίου 2012) με την παρουσία των ερευνητών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Οι καταγραφείς εφοδιάστηκαν αρχικά με ειδικό καρτελάκι-διαπίστευση καταγραφέα, το οποίο επιδεικνύουν κατά τις επισκέψεις τους στα σπίτια της πόλης, καθώς και με έντυπο υλικό και ειδικά βοηθητικά εγχειρίδια που προσφέρθηκαν από την Ακαδημία. Παράλληλα, ενημερώθηκαν για τη διαδικασία καταγραφής του λαογραφικού υλικού σύμφωνα με τα πρότυπα και τις προδιαγραφές της Ακαδημίας, και εκπαιδεύτηκαν στη χρήση του ειδικού εντύπου καταγραφής που έχει συνταχθεί από το Κέντρο Λαογραφίας και χρησιμοποιείται στις ερευνητικές του δραστηριότητες.

Αν και η καταγραφή αφορά όλα τα αντικείμενα του παραδοσιακού μας πολιτισμού, στην παρούσα φάση δεν πραγματοποιείται ευρείας κλίμακας συλλογή υλικού, παρά συλλέγεται μόνο εκείνο που είτε υπάρχει φόβος να χαθεί αν δεν υπάρξει άμεση μέριμνα, είτε είναι απαραίτητο για τη λειτουργία των Εργαστηρίων (μηχανές ραψίματος και κεντήματος, αργαλειοί, νήματα, βαφές νημάτων). Στις περιπτώσεις αυτές η συλλογή του λαογραφικού υλικού γίνεται με απόλυτα μεθοδικό και συντεταγμένο τρόπο και η παραχώρησή του γίνεται με απόλυτη διαφάνεια και κατοχύρωση του κατόχου. Για το σκοπό αυτό διατίθενται δύο κατηγορίες βιβλίων πρακτικών παράδοσης-παραλαβής, μία για τις δωρεές και μία για τους δανεισμούς. Για λόγους διαφύλαξης της διαφάνειας, τα πρακτικά συντάσσονται και υπογράφονται εις τριπλούν: ένα αντίγραφο λαμβάνει ο δωρητής, ένα κατατίθεται στο Δήμο Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας και ένα παραμένει στο αρχείο του Μουσείου.

Τα αντικείμενα που συγκεντρώνονται καταχωρούνται αναλυτικά με πλήρη στοιχεία (είδος, προέλευση, υλικό, διαστάσεις, δωρητής κλπ.) στο ειδικό Βιβλίο Εισαγωγής του Μουσείου, το οποίο αποτελεί ευγενική δωρεά του Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών. Από το βιβλίο αυτό τα αντικείμενα λαμβάνουν τον αύξοντα αριθμό που στο εξής θα τα συνοδεύει ως αριθμός ταυτότητας και με τον οποίο αυτά θα είναι πλέον γνωστά (αριθμός Β.Ε.Μ.).

Τα καταγραφόμενα αντικείμενα αφορούν:

α) παλαιά και σπάνια σχέδια για κεντήματα και υφαντά, τα οποία έχουν γίνει από παλιές κεντήστρες και υφάντρες, με σκοπό, με βάση αυτά, να κατασκευαστούν νέα εργόχειρα στα εργαστήρια του Μουσείου και

β) αρχειακές συλλογές που διασώζουν πολύτιμα στοιχεία για την καθημερινή ζωή και την οικονομική δραστηριότητα στην Αράχωβα κατά τον 19^ο και τις αρχές του 20^ου αι. Οι συλλογές αυτές βρίσκονται στην κατοχή διαφόρων Αραχωβιτών, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να τις παραχωρήσουν προς έκθεση σε ειδικό παράρτημα του ετοιμαζόμενου Λαογραφικού Μουσείου. Ο κύριος όγκος των αρχείων αυτών έχει ήδη συγκεντρωθεί και περιλαμβάνει πλούσιο φωτογραφικό υλικό, γκραβούρες, αποκόμματα εφημερίδων, καρτ ποστάλ, επιστολές, επιστολικά δελτάρια, ληξιαρχικά βιβλία, βιβλία καταστημάτων, συμβόλαια, προικοσύμφωνα, διάφορα πιστοποιητικά κ.α. Ο πλούτος των τεκμηρίων αυτών αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για τους σύγχρονους και μελλοντικούς ιστορικούς, οι οποίοι θα μπορούν να αντλήσουν από αυτόν μοναδικές πληροφορίες για τη ζωή τόσο στην Αράχωβα όσο και γενικότερα στην ελληνική επαρχία των δύο τελευταίων αιώνων.