Η μόνιμη έκθεση
Αφορμή για την προσπάθεια δημιουργίας του Μουσείου αποτέλεσε η σύμπτωση αντιλήψεων των κατοίκων της Αράχωβας, όπως εκπροσωπήθηκαν αρχικά από την ορισμένη από τη Δημοτική Αρχή του Δήμου Διστόμου-Αράχωβας-Αντίκυρας Ομάδα Εργασίας και τώρα από τη Διοικούσα Επιτροπή του Μουσείου, και του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών για τον ρόλο του παραδοσιακού / λαϊκού πολιτισμού στις σύγχρονες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές περιστάσεις. Σε αυτές τις συνθήκες μετάβασης, αναδεικνύεται η ανάγκη για την αξιολόγηση και την ιεράρχηση των αξιών και των προτεραιοτήτων του τόπου, ο καθορισμός δηλαδή των παραμέτρων της τοπικής ταυτότητας.
Με άξονα το Μουσείο (και τις συμπληρωματικές δραστηριότητες των Εργαστηρίων Παραδοσιακών Τεχνών του) εκτιμάται ότι η υφαντική και άλλες τέχνες και τεχνικές, καθώς και διάφορες παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες, αντί για επιβιώματα του παρελθόντος και απλά μουσειακά εκθέματα, μπορούν να συνδεθούν άμεσα και οργανικά με τους ανθρώπους της τοπικής κοινωνίας.
Κοινή συνισταμένη αποτελεί η πεποίθηση ότι ο παραδοσιακός πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στον μετασχηματισμό της τοπικής κοινωνίας και μοχλό ώθησης για μια εναλλακτική μορφή κοινωνικής συγκρότησης και οικονομικής ανάπτυξης.
Θεωρητικές αφετηρίες και σκεπτικό έκθεσης
Η Ομάδα Εργασίας του Κέντρου Λαογραφίας από την αρχή έθεσε ως στόχο τόσο η έκθεση όσο και το Λαογραφικό Μουσείο (ως κτήριο αλλά και ως ζωντανός οργανισμός) να λειτουργήσει ως πυρήνας για την παρουσίαση του παραδοσιακού πολιτισμού, ο οποίος αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη σύγχρονη ζωή της Αράχωβας και των ανθρώπων της. Έτσι, αναφορικά με την υφαντική, την κατεξοχήν τέχνη που χαρακτηρίζει την Αράχωβα, η λαογραφική έκθεση επιδιώκει να αποδώσει τη σημασία της διαχρονικά μέχρι και σήμερα, καθώς επίσης τις χρήσεις και τις σημασιοδοτήσεις της σε σχέση με τα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και κοινωνικά συμφραζόμενα.
Ταυτόχρονα επεδίωξε να κινητοποιήσει την τοπική κοινότητα, αποσκοπώντας στην ενεργό συμμετοχή της τόσο στις προκαταρκτικές διεργασίες για την υλοποίηση του Μουσείου, πολύ δε περισσότερο για το διάστημα που θα ακολουθήσει την έναρξη της λειτουργίας του. Η εθελοντική συμμετοχή των κατοίκων στην υλοποίηση της έκθεσης σε όλα τα στάδιά της, αλλά κυρίως η επιλογή της ενσωμάτωσης των Εργαστηρίων και της διδασκαλίας των παραδοσιακών τεχνών στο πλαίσιο της έκθεσης, επιχειρούν να αναδείξουν το σημαντικό ρόλο των ανθρώπων της Αράχωβας στο Μουσείο, μετατρέποντάς το σε ζωντανό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας.
Με αυτή την αφετηρία η έκθεση
- Ανταποκρίνεται στις αναζητήσεις για το ρόλο της Λαογραφίας και του παραδοσιακού πολιτισμού στη σύγχρονη πραγματικότητα.
- Επιχειρεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα της μουσειακής αναπαράστασης του λαϊκού πολιτισμού, στα πλαίσια των βασικών αλλά και πρωτοποριακών αντιλήψεων της μουσειολογίας.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, το Μουσείο και η εκθεσιακή του αντίληψη
- Επιχειρεί να αποτελέσει δείγμα μιας άλλης ιδέας για τον ρόλο των λαογραφικών μουσείων στα πλαίσια των τοπικών κοινωνιών.
- Επιδιώκει ένα νέο τρόπο συλλογής, εκθετικής αντίληψης και ερμηνείας στοιχείων του παραδοσιακού πολιτισμού.
Επιχειρεί, δηλαδή, να ανταποκριθεί σε νέους τρόπους προσέγγισης του παραδοσιακού πολιτισμού, όχι μόνο σε επίπεδο μουσειακής αφήγησης (τόσο στα πλαίσια της μουσειακής έκθεσης που στηρίζεται σε μια νέου τύπου πολιτική συλλογής – με την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας – όσο και σε θέματα διαχείρισης και ερμηνείας των υλικών μαρτυριών του παρελθόντος), αλλά και στη σύνδεσή του με την τοπική κοινωνία στο παρόν ως συμβολή σε μια άλλου τύπου ανάπτυξη.
- Συνδέει το Μουσείο με το σύγχρονο προβληματισμό για την παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό.
Στην έκθεση θίγονται και νέα θέματα του λαϊκού πολιτισμού, όπως οι συνέχειες και οι ασυνέχειες, τα νεωτερικά στοιχεία του παραδοσιακού βίου (όπως για παράδειγμα ο καταλυτικός ρόλος της Αγγελικής Χατζημιχάλη και οι επιδράσεις από τη διοργάνωση των Δελφικών γιορτών), η σύνδεσή του με την τοπική οικονομία τη δεκαετία του ’50, στα πλαίσια πάντα μιας ρεαλιστικής αντιμετώπισής του και όχι με βάση εξιδανικευμένα στερεότυπα του παρελθόντος. - Έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας.
Η έκθεση των αντικειμένων είναι το μέσο για την προσέγγιση των ανθρώπων που τα παράγουν και τα χρησιμοποιούν σε ιστορικά συγκεκριμένους χώρους και περιστάσεις. - Συνδέει το παρόν με το παρελθόν.
Σε μια αμφίδρομη κίνηση ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, τα αντικείμενα είναι φορείς του παραδοσιακού πολιτισμού αλλά και αποτελούν στοιχεία μιας εναλλακτικής πρότασης (κοινωνικής, οικονομικής και κυρίως αξιακής) στον σύγχρονο τρόπο ζωής. - Αντιμετωπίζει ισότιμα το τρίπτυχο τοπική κοινωνία, επιστήμονες και επισκέπτες.
Αυτό επιτυγχάνεται με τον ενεργό ρόλο της τοπικής κοινωνίας τόσο στη συγκρότηση της μουσειακής συλλογής όσο και της έκθεσης, την ανάδειξη των διαδικασιών της μουσειακής πρακτικής και της εθνογραφικής έρευνας για την παραγωγή της επιστημονικής γνώσης, αλλά και τη δυνατότητα διαδραστικής συμμετοχής των επισκεπτών στην ερμηνευτική προσέγγιση της έκθεσης μέσα από την αναζήτηση πηγών γνώσης με τη βοήθεια των σύγχρονων τεχνολογιών (αφηγήσεις, συνεντεύξεις, κείμενα, άρθρα κ.λ.π.), αλλά και τη ζωντανή αλληλεπίδραση με τους φορείς των παραδοσιακών τεχνών και επαγγελμάτων.
Οι ανωτέρω αρχές αποτελούν τη βάση για τη σύνταξη της μουσειολογικής μελέτης από ομάδα επιστημόνων.
