Το κτήριο του Μουσείου
Το κτήριο που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο Αράχωβας είναι ένα παλαιό, νεοκλασικού ρυθμού οικοδόμημα που βρίσκεται σε περίοπτη θέση, στο κέντρο της σημερινής κωμόπολης, πλάι στον επιβλητικό βράχο όπου δεσπόζει ο πύργος της «Ώρας».
Κτίστηκε το 1908 με δωρεά του μεγάλου Έλληνα ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, σε οικόπεδο που προσέφερε ο Δήμος της Αράχωβας, με σκοπό να χρησιμεύσει ως Δημοτικό Σχολείο. Αντικατέστησε έτσι το παλαιό, πρώτο Δημοτικό Σχολείο του χωριού, το οποίο είχε κτιστεί στην Αράχωβα το 1830, με χρήματα που εγκρίθηκαν από τον Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια και δόθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά και με την προσωπική εργασία και το υστέρημα των Αραχωβιτών, το οποίο συγκεντρώθηκε από έρανο που έγινε μεταξύ τους.
Στις 21 Ιουνίου 1909 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος του Σχολείου, το οποίο αποπερατώθηκε δύο χρόνια αργότερα. Αποτελούταν από δύο μεγάλες ορθογώνιες αίθουσες εκατέρωθεν ενός κεντρικού προθαλάμου, δύο πλάγιες εγκάρσιες αίθουσες, τοποθετημένες συμμετρικά στη βόρεια και νότια πλευρά του, καθώς και μία μπροστινή στοά. Μία ανεξάρτητη επιμήκης αίθουσα πλαισίωσε το κτήριο στη βόρεια πλευρά του. Κατά τη διάρκεια της ιστορικής διαδρομής του Σχολείου πραγματοποιήθηκαν σε αυτό διάφορες επεμβάσεις, με σκοπό τη βελτίωση επιμέρους στοιχείων του. Το 1984, με την υπ’αριθμ. ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/2230/59703/8-10-1984 (ΦΕΚ 816/Β/19-11-1984) Απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη, το παλαιό Δημοτικό Σχολείο της Αράχωβας κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο, «ως κτήριο άμεσα συνδεδεμένο με τη νεότερη ιστορία της πόλης».
Απόσπασμα από την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ (28-6-1909) που αναφέρεται στην έναρξη των εργασιών κατασκευής του Δημοτικού Σχολείου.
Το 2003 το κτήριο σταμάτησε οριστικά να λειτουργεί ως Σχολείο, καθώς νέο Δημοτικό Σχολείο κατασκευάστηκε στη δυτική πλευρά της Αράχωβας. Το κτήριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου εντάχθηκε τότε στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και το 2009 ανακαινίστηκε πλήρως με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ελληνικού Δημοσίου με το ποσό των 2.688.609,05 Ευρώ «για χρήση Μουσείου και Εργαστηρίων Παραδοσιακών και Καλλιτεχνικών Δραστηριοτήτων». Παράλληλα, ανακαινίστηκε πλήρως η βόρεια ανεξάρτητη αίθουσα, η οποία μετατράπηκε σε σύγχρονο αμφιθέατρο για την πραγματοποίηση επιστημονικών σεμιναρίων και ημερίδων, ενώ αναστηλωτικές επεμβάσεις δέχθηκε και το κυλικείο στην αυλή του κτηρίου, στην πρόσβαση για τον πύργο του ρολογιού της «Ώρας».
Σήμερα το κτήριο του παλαιού Δημοτικού Σχολείου, πλήρως αναστηλωμένο και ανακαινισμένο, με σύγχρονες πλέον υποδομές, στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο και τα Εργαστήρια Παραδοσιακών Τεχνών της Αράχωβας, προβάλλοντας με τον τρόπο αυτό τον σπουδαίο παραδοσιακό πολιτισμό του τόπου μας.
Η κήρυξη του Δημοτικού Σχολείου και του πύργου της «Ώρας» ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων
